Liu Jiakun คว้า Pritzker Prize 2025: สถาปนิกผู้สร้างนิยามใหม่ของสถาปัตยกรรมเพื่อชุมชนและการเยียวยาเมือง

พ.ย. 25

2 min read

ในยุคที่เมืองขยายตัวอย่างซับซ้อน หลายครั้งที่เราตั้งคำถามถึงความสมดุลระหว่างสิ่งใหม่กับสิ่งเก่า ระหว่างนักท่องเที่ยวกับชุมชนท้องถิ่น วันนี้ LAD ขอพาทุกท่านไปพบตัวอย่างของงานออกแบบสถาปัตยกรรมที่ก้าวข้ามการสร้างอาคารในเชิงรูปธรรม แต่เลือกออกแบบ “จิตวิญญาณของสถานที่” ให้กลับมามีชีวิต และเป็นส่วนหนึ่งของผู้คนอย่างแท้จริง

“Architecture should reveal something—it should abstract, distill and make visible the inherent qualities of local people.”

“สถาปัตยกรรมควรเปิดเผยบางสิ่ง ควรกลั่น และทำให้คุณลักษณะที่ซ่อนอยู่ของผู้คนในท้องถิ่นปรากฏให้เห็นได้”

คำกล่าวนี้ของ Liu Jiakun ไม่ใช่เพียงถ้อยความทางปรัชญา หากแต่เป็นวิธีคิดที่ซึมลึกอยู่ในทุกผลงานของเขา แต่คือแนวทางที่มองสถาปัตยกรรมไม่ใช่แค่อาคาร หากเป็น “พื้นที่เยียวยา” ที่รักษาความทรงจำ และเชื่อมโยงชีวิตของผู้คนเข้ากับเมืองอย่างลึกซึ้ง

สถาปนิกผู้หลอมรวมเมืองและมนุษย์เข้าด้วยกัน

การประกาศรางวัล The Pritzker Architecture Prize ประจำปี 2025 ที่กรุงอาบูดาบี สหรัฐอาหรับเอมิเรตส์ ได้ตอกย้ำสถานะของ Liu Jiakun ในฐานะหนึ่งในสถาปนิกผู้ทรงอิทธิพลที่สุดของยุคปัจจุบัน เขากลายเป็นสถาปนิกคนที่ 54 ที่ได้รับรางวัลนี้ และเป็นหนึ่งในผู้ที่สามารถชี้ให้โลกเห็นว่า “สถาปัตยกรรมเพื่อมนุษย์และชุมชน” ไม่ใช่แนวคิดโรแมนติก แต่เป็นความจำเป็นของเมืองร่วมสมัย

Tom Pritzker ประธาน Hyatt Foundation กล่าวถึงเขาอย่างชัดเจนว่า“Liu Jiakun ใช้สถาปัตยกรรมเพื่อฟื้นชุมชน กระตุ้นความเห็นอกเห็นใจ และยกระดับจิตวิญญาณมนุษย์ เขาตีความเมืองใหม่ ไม่ใช่ด้วยการแบ่งแยก แต่ด้วยการหลอมรวมชีวิตเข้าด้วยกัน”

นี่คือหัวใจของงานเขา การออกแบบที่ไม่ยึดติดกับสไตล์ แต่เลือกที่จะยึดโยงกับมนุษย์และบริบทโดยตรง

มรดกทางผลงานและเวทีโลก

ในช่วงเวลากว่า 40 ปี Liu Jiakun สร้างผลงานที่หลากหลาย ตั้งแต่พิพิธภัณฑ์ ศูนย์วัฒนธรรม ไปจนถึงงานวางผังเมือง ตัวอย่างผลงานเด่น ได้แก่ Clock Museum ใน Jianchuan Museum Settlement รวมถึง Serpentine Pavilion Beijing ผลงานของเขาได้รับการจัดแสดงบนเวทีสากล เช่น Venice Biennale และ Shenzhen–Hong Kong Bi-City Biennale พร้อมทั้งได้รับรางวัลสำคัญจากหลายสถาบันระดับโลก นอกจากนี้ เขายังเป็นผู้บรรยายที่ได้รับเชิญจากสถาบันชั้นนำ เช่น Central Academy of Fine Arts, MIT และ Royal College of Art

Clock Museum, Jianchuan Museum Settlement

ผลงานของ Liu Jiakun มักถูกจดจำจากสองทิศทางสำคัญของการออกแบบที่เขายืนหยัดมาตลอดหลายทศวรรษ

ความสามารถในการหลอมรวมชีวิตเมืองเข้าด้วยกัน เขาออกแบบพื้นที่สาธารณะให้เป็นเวทีพบปะของผู้คน ไม่ว่าจะเป็น West Village Base ที่เปลี่ยนดาดฟ้าให้กลายเป็นลู่วิ่งกลางอากาศ เชื่อมกิจกรรมของชุมชนเข้าหากันอย่างเป็นธรรมชาติ พื้นที่เหล่านี้ไม่ได้เป็นเพียงโครงสร้างทางกายภาพ แต่ทำหน้าที่เชื่อมความสัมพันธ์ของคนเมืองให้แน่นแฟ้นขึ้น
การทำงานกับความทรงจำและบาดแผลของสังคม ซึ่งสะท้อนให้เห็นอย่างชัดเจนในโครงการอย่าง Jianchuan Museum Cluster ที่ถ่ายทอดเรื่องราวสงครามและการเปลี่ยนผ่านทางประวัติศาสตร์ รวมถึงโครงการฟื้นฟูพื้นที่ประสบแผ่นดินไหวในเสฉวน ที่เขาเลือกนำซากวัสดุกลับมาสร้างเป็นศูนย์ชุมชนและอนุสรณ์สถาน ทำให้อาคารกลายเป็นพื้นที่ระลึกถึงและเยียวยาผู้คนในเวลาเดียวกัน

ผลงานทั้งสองแนวทางนี้แสดงให้เห็นว่าศิลปะการออกแบบของเขาไม่เพียงสร้างพื้นที่ใช้สอย แต่สร้างพื้นที่ที่ “มีชีวิต” เชื่อมเมือง ผู้คน และความทรงจำเข้าด้วยกันอย่างลึกซึ้ง

Utopia กับชีวิตจริง: การผสานโลกสองใบให้เป็นพื้นที่เดียวกัน

หนึ่งในคุณลักษณะเฉพาะตัวของ Liu Jiakun คือการไม่แบ่งแยกคู่ตรงข้ามออกจากกัน อดีตกับปัจจุบัน ปัจเจกกับส่วนรวม อุดมคติกับความจริง แต่สร้างพื้นที่ที่ทั้งสองโลกสามารถอยู่ร่วมกันได้ งานของเขาจึงถือเป็น “เรื่องเล่าเชิงสถาปัตยกรรม” ที่สื่อผ่านอาคาร ดึงเส้นเรื่องทางสังคม วัฒนธรรม และประสบการณ์ส่วนตัวเข้าไว้ด้วยกัน เช่น Songyang Three-Temple Cultural Communication Center ที่เชื่อมระหว่างประวัติศาสตร์ ชุมชน และความรู้สึกเป็นเจ้าของของคนในพื้นที่อย่างแนบแน่น

หนีจาก “สไตล์” สู่สถาปัตยกรรมที่เชื่อมผู้คนกับเมือง

แทนที่จะสร้างภาษาสถาปัตยกรรมเฉพาะตัวเพื่อแสดงความเป็นเจ้าของผลงาน Liu Jiakun เลือก “กลยุทธ์เชิงปรับตัว” ที่พลิกแพลงไปตามบริบท แต่มีเป้าหมายเดียวคือการสร้างสมดุลระหว่างพื้นที่ส่วนรวมและความเป็นส่วนตัว สถาปัตยกรรมของเขามักเปิดโอกาสให้เกิด “ช่วงลมหายใจ” ท่ามกลางเมืองที่หนาแน่น ช่องว่างที่ผู้คนสามารถหยุดพัก อยู่ร่วมกัน และกลายเป็นส่วนหนึ่งของชีวิตประจำวันในพื้นที่เดียวกัน

เมืองหนาแน่น ก็สามารถเปิดโล่งได้

ในหลายเมือง ความหนาแน่นมักถูกตีความว่าเป็นต้นเหตุของการลดทอนคุณภาพชีวิต แต่ Liu Jiakun แสดงให้เห็นว่าหนาแน่นกับเปิดโล่งไม่ใช่คู่ตรงข้าม หากวางผังอย่างมีจังหวะ ก็สามารถสร้างพื้นที่สาธารณะที่มีความหมายได้แม้ในบริบทที่แออัด เช่น Xicun Compound ใน Chengdu อาคาร 5 ชั้นที่กินพื้นที่ทั้งบล็อก ถูกออกแบบให้มีเส้นทางเดินและจักรยานเชื่อมต่อพื้นที่ภายในกับเมือง ทำให้เกิดกิจกรรมหลากหลายและความสัมพันธ์ใหม่ๆ ที่ไม่เคยมีมาก่อน หรือ อาคารสาขาประติมากรรมของ Sichuan Fine Arts Institute ที่ใช้โครงสร้างยื่นเพื่อเพิ่มพื้นที่โดยไม่ทำลายความโปร่งของบริบท

คณะกรรมการ Pritzker กล่าวถึงเขาไว้ว่า “เขาสร้างสถานที่ที่เป็นอาคาร ภูมิทัศน์ โครงสร้างพื้นฐาน และพื้นที่สาธารณะในเวลาเดียวกัน”

วัสดุ เวลา และการสร้างร่วมกับชุมชน

Liu Jiakun ใส่ใจมิติประวัติศาสตร์ วัฒนธรรม และธรรมชาติในแต่ละพื้นที่ โดยใช้วัสดุดิบ เช่น คอนกรีต อิฐ ไม้ ซึ่งแสดงร่องรอยของกระบวนการก่อสร้างอย่างตรงไปตรงมา ปรัชญาเรื่อง “สายน้ำ” ของเขาจึงเป็นภาพแทนที่งดงามของวิธีคิดนั้น “ผมอยากเป็นเหมือนสายน้ำ ค่อยๆ ไหลแทรกไปโดยไม่พกเอารูปทรงตายตัว แต่ซึมเข้ากับบริบท จนกลายเป็นสถาปัตยกรรมที่ยังคงคุณลักษณะทั้งดีและร้ายของสถานที่นั้นไว้ทั้งหมด”

สถาปัตยกรรมของเขาจึงไม่ใช่การทับพื้นที่ แต่เป็นการ “ซึมเข้าไป” เพื่อขยายศักยภาพของมัน

อีกหนึ่งลายเซ็นของ Liu Jiakun คือการยอมให้วัสดุ “เล่าเรื่อง” ของเวลาและบริบท เขาใช้วัสดุพื้นถิ่น หรือแม้แต่วัสดุรีไซเคิลจากเหตุการณ์สำคัญ เช่น อิฐที่ทำจากเศษซากแผ่นดินไหวปี 2008 เพื่อนำไปสร้างอาคารใหม่ เช่น Novartis Building และ Xicun Compound ในขณะที่โครงการ Hu Huishan Memorial ใช้ปูนซีเมนต์พื้นผิวดิบหยาบเป็นทั้งสัญลักษณ์และภาระทางกายภาพของความทรงจำของชุมชน และนี่คือหัวใจของปรัชญา “building for the community, building by the community”

Culture The Renovation of Tianbao Cave District of Erlang Town

สถาปัตยกรรมที่ทำให้ชีวิตธรรมดามีความหมาย

คณะกรรมการ Pritzker Prize เห็นคุณค่าในความสามารถของเขาที่ทำให้ “ชีวิตประจำวันธรรมดา” กลายเป็นพื้นที่ที่เปี่ยมด้วยความหมาย และนำคำตอบของท้องถิ่นไปสู่ “วิสัยทัศน์ระดับโลก” ของเมืองที่เป็นธรรมทั้งต่อสังคมและสิ่งแวดล้อม

ผลงานของ Liu Jiakun ชี้ให้เห็นว่าสถาปัตยกรรมไม่จำเป็นต้องยิ่งใหญ่เพื่อจะมีพลัง หากแต่ต้อง “เข้าใจมนุษย์อย่างลึกซึ้ง” เมืองสามารถเป็นพื้นที่แห่งการเยียวยา และสถาปัตยกรรมสามารถเป็นสะพานเชื่อมชีวิตผู้คนเข้าด้วยกันได้อย่างงดงาม